Yaşadığı döneme; âşık tarzı halk edebiyatımıza şiirleri/ deyişleriyle damga vuran ve derin izler ve etkiler bırakan çok büyük bir halk ozanı da Erzurum-Narmanlı Âşık Sümmanidir. Sümmani ağzı gibi kendine has hoş bir deyiş ve okuma makamı oluşturmuş. Ozanlar bu deyişleri dile getirirken ezginin Sümmani ağzı olduğu hemen anlaşılır. 54 yil gibi kısa ömrünün on sekiz yılını gurbet ellerde geçirir. Azerbaycan, Gürcistan ve Afganıstan'a kadar giden ve uzun yıllar süren yolculuklarıya maşukası Gülperi'nin ardından koşturur. Halk arasında badeli âşık ve bir ermiş veli gözüyle görülür ve hâlâ büyük bir saygıyla anılır. Kırım'a kadar uzanan seyahatında da sıla özlemini duyar ve bu özlemini günümüze kadar gelebilen şu şiiri/ deyişiyle dile getirir. Bu şiirin Kırım'da veya Batum'da yazıldığı muhtemeldir. Nasihat temalı şiirlerinin yanında, gurbet teması da Âşık Sümmani deyişlerinde ağırlıkla yer alır.
Çoktan beri terki vatan olmuşum
Diyarı gutbette candan usandım
El kahri çekmekten ömrüm tükendi
Aktı didemden yaş nemden usandım
Deli gönül ister dağları aşa
Dünyada ne kalmış gelmemiş başa
Bende olan derdi yüklesem taşa
Taş da dile gelir senden usandım
Canım kurban olsun mert oğlu merde
Benim emeklerim hiç oldu nerde
Sümmani göç eyle durma bu yerde
Ay yıl hafta değil günden usandım
Uzun bir ayrılıktan sonra hasretini duyduğu yurduna, Narman'a ve köyüne döner. Eşinin vefat ettiğini ve körpe balalarının anadan öksüz kaldığını, tanıdığı birçok dostunun artık hayatta olmadıklarını ve bırakıp gittiği Narman'da ve köyünde çok şeylerin değiştiğini görür ve çok derin bir acı ve derin bir hüzün yaşar. Hüznünü sanırım Bayburtlu Zihni'nin şiirinden mülhem iç burkutucu ve duygu yüklü şu dörtlüklere yansıtır.
Arzettim sılayı geldim vatana
Gördüm bu yerlerin devranı gitmiş
Şahin uçmuş viran kalmış yuvası
Kadir kıymet bilen insanı gitmiş
Baktım gül dalında bülbül ötmuyor
Harap olmuş mor menekşe bitmiyor
Bilmem nasıl soram dilim tutmuyor
Gülşen bahçesinın bağbanı gitmiş
Sümmani bozulmuş takdir yazılar
Anadan ayrılmış melek kuzular
Baktım çar etrafta ağlar sızılar
Gönül sahrasının ceylani gimiş
Büyük Ozanı rahmetle anıyorum.
